EIA การวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม

EIA (Environmental Impact assessment)

การวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม

หมายถึงการวิเคราะห์ผลกระทบจากโครงการหรือกิจการประเภทต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นต่อสภาพแวดล้อม ที่อาจมีผลกระทบต่อโครงการทั้งในทางบวกและทางลบ เพื่อเตรียมการป้องกันและแก้ไขก่อนการตัดสินใจดำเนินโครงการหรือกิจการนั้นๆ

พรบ.สิ่งแวดล้อม 2535 กำหนดให้โครงการหรือกิจการตามประเภทและขนาด ต้องจัดทำรายงานการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม ควบคู่กับการศึกษาความเป็นไปได้ของโครงการ (Feasibility study) และการออกแบบรายละเอียดเพื่อก่อสร้าง เพื่อให้ทราบถึงผลกระทบที่แท้จริง โครงการที่แม้จะมีผลกำไรหรือความเป็นไปได้ทางเศรษฐศาสตร์ค่อนข้างสูงแต่อาจก่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมมาก อาจทำให้ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น จนทำให้ไม่คุ้มทุน

พรบ. สิ่งแวดล้อม 2535 พ.ศ. 2545 มาตรา 96 กำหนดว่า “ผู้ก่อมลพิษเป็นผู้รับผิดชอบ” หรือที่เรียกว่า “Pollution Pays Principle” โครงการหรือกิจการใดที่ก่อให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมจะต้องเป็นผู้จ่ายหรือชดใช้ค่าเสียหายทั้งหมด ซึ่งอาจมีมูลค่าที่สูงมากจนโครงการไม่สามารถทนค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นต่อไปได้

ประเภทและขนาดของโครงการที่ต้องทำการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม

เขื่อนเก็บกักน้ำหรืออ่างเก็บน้ำ ตั้งแต่ 100,000,000 ลบ.ม.ขึ้นไป หรือมีพื้นที่เก็บกักน้ำตั้งแต่ 15 ตารางกิโลเมตรขึ้นไป
การชลประทาน ตั้งแต่ 80,000 ไร่ขึ้นไป
สนามบินพาณิชย์ ทุกขนาด
โรงแรมหรือที่พักตากอากาศที่ตั้งอยู่ริมแม่น้ำ ฝั่งทะเล ทะเลสาบ หรือชายหาดหรืออยู่ใกล้หรือในอุทยานแห่งชาติ 80 ห้องขึ้นไป
ระบบทางพิเศษ ทุกขนาด
การทำเหมืองแร่ ทุกขนาด
นิคมอุตสาหกรรม ทุกขนาด
ท่าเรือพาณิชย์ ขนาดตั้งแต่ 500 ตันกรอสขึ้นไป
โรงไฟฟ้าพลังความร้อน ตั้งแต่ 10 เมกกะวัตต์ขึ้นไป
การอุตสาหกรรม เปโตรเคมีคัล 100 ตันต่อวันขึ้นไป
โรงกลั่นน้ำมันปิโตรเลียม ทุกขนาด
โรงแยกแก๊ส ทุกขนาด
อุตสาหกรรมคลอ-อัลคาไลน์ที่ใช้ NaCl เป็นวัตถุดิบในการผลิต Na2CO3, NaOH, HCl, Cl2, NaOCl และปูนคลอรีน 100 ตันต่อวันขึ้นไป
อุตสาหกรรมเหล็กหรือเหล็กกล้า 100 ตันต่อวันขึ้นไป
อุตสาหกรรมปูนซีเมนต์ ทุกขนาด
โรงถลุงหรือหลอมโลหะ 50 ตันขึ้นไป
อุตสาหกรรมการผลิตเยื่อกระดาษ 50 ตันต่อวันขึ้นไป
การจัดสรรที่ดิน เกินกว่า 100 ไร่หรือ 500 แปลง
โรงพยาบาล ขนาด 60 เตียง ยกเว้นที่ตั้งริมแม่น้า ฝั่งทะเล ทะเลสาบ ชายหาด ขนาด 30 เตียง
การถมที่ดินในทะเล ทุกขนาด

ขั้นตอนการดำเนินงาน

กลั่นกรองโครงการว่ามีผลต่อสิ่งแวดล้อมอยู่ในระดับใด
กำหนดขอบเขตที่เกี่ยวข้องกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ผู้ที่ได้รับผลกระทบ หน่วยงานของรัฐและผู้ดำเนินโครงการ
การจัดทำรายงาน ประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม 4 ด้าน

3.1 ด้านทรัพยากรสิ่งแวดล้อมทางกายภาพ

บนบก ภูมิสัณฐาน ความลาดชันของพื้นที่ ภูมิประเทศบริเวณ โครงการและใกล้เคียง
ดิน ประเภทดิน ชนิด คุณสมบัติ ทางกายภาพ เคมี ชีวภาพ ศักยภาพของดิน อาจใช้ข้อมูล ทุติยภูมิจากหน่วยงานของรัฐ หรือเก็บ ตัวอย่างดินไปวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการ บางโครงการอาจต้องมีการขุดหรือถมบริเวณ ทำให้มี ปริมาณตะกอนดินไหลหรือตกตะกอนสู่ลำน้ำสาธารณะ ทำให้แหล่งน้ำตื้นเขินและมีผลต่อระบบนิเวศวิทยา
ธรณีวิทยา เช่น การสร้างเขื่อนขนาดใหญ่ ต้องมีอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่เหนือเขื่อน ต้องศึกษาลักษณะทางธรณีวิทยาเพื่อไม่ให้น้ำที่เก็บกักไหลหรือรั่วซึมลงไปใต้ดิน ลักษณะหินต้องรองรับการสร้างเขื่อน ต้องศึกษาด้านการเกิดแผ่นดินไหวด้วย เพราะอาจก่อให้เกิดการพังทลาย โครงการชลประทานสร้างระบบส่งน้ำ จำเป็นต้องศึกษาข้อมูลให้ดี เพราะน้ำจากผิวดินอาจทำให้ความ เค็มของเกลือใต้ดินโผล่ขึ้นมา

ทรัพยากรแร่ธาตุ ถ้ามีการสร้างโครงการ แร่ธาตุที่มีคุณค่าทั้งหลายก็ไม่สามารถ นำขึ้นมาใช้ประโยชน์ได้ เช่นโครงการสร้างอ่างเก็บน้ำ เมื่อ เก็บน้ำแล้วก็ไม่สามารถนำแร่ธาตุมาใช้ได้

น้ำ น้ำผิวดิน/น้ำใต้ดิน ต้องศึกษาแหล่งน้ำธรรมชาติโดยศึกษา ปริมาณและคุณภาพน้ำ บางโครงการต้องการน้ำมาก ก็อาจต้องมาแย่งน้ำจากประชาชนที่ใช้อยู่เดิม อาจเกิดผลกระทบจากการขาดแคลนน้ำ และแย่งชิงทรัพยากรน้ำ
น้ำทะเล การใช้น้ำทะเลในการหล่อเย็น ทำให้อุณหภูมิ ของน้ำทะเลสูงขึ้น การถมทะเล ทำให้การหมุนเวียนของน้ำทะเลผิดไป
อากาศ ต้องพิจารณาลักษณะภูมิอากาศ ปริมาณฝน จานวน วันที่ฝนตก อุณหภูมิ ความชื้นสัมพัทธ์ ความเร็วและ ทิศทางลม ปริมาณฝุ่นละออง
เสียง ช่วงก่อสร้าง เสียงจะรบกวนแต่บางโครงการจะมีเสียง รบกวนตลอดเวลา เช่นโครงการระบบทางด่วน สนามบิน

3.2 ทรัพยากรสิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ

ทรัพยากรนิเวศวิทยาทางบก เน้นระบบนิเวศวิทยา ชนิดและปริมาณและการแพร่กระจายของพืชและสัตว์บริเวณที่ศึกษา
ทรัพยากรนิเวศวิทยาทางน้ำ เน้นชนิดและความสมบูรณ์ของพืชน้ำ สัตว์น้ำ plankton, benthos

3.3 คุณค่าการใช้ประโยชน์ของมนุษย์

การใช้น้ำ แหล่งที่มาของน้ำ คุณภาพของน้ำ ปริมาณการใช้น้ำ เพราะอาจเกิดปัญหาการแย่งน้ำ
การคมนาคม สภาพผิวการจราจร ความหนาแน่น จำนวนและขนาดของรถที่จะต้องวิ่งเข้าออกโครงการ
การใช้ที่ดิน การวิเคราะห์จะต้องพิจารณาความเหมาะสมของ สถานที่ตั้งโครงการ เช่นอยู่ในเขตอนุรักษ์ต้นน้ำ หรือไม่ เขตผังเมือง
พลังงานไฟฟ้า การจัดสร้างโครงการ ย่อมมีการใช้พลังงานเพิ่มขึ้นจึง ต้องเตรียมความพร้อม
การควบคุมน้ำท่วมและการระบายน้ำ โครงการต่างๆจะมีระบบป้องกันน้ำท่วมแต่ที่ดินของ ประชาชนไม่มี เมื่อมีการระบายน้ำจากโครงการสู่ ธรรมชาติ อาจก่อให้เกิดปัญหาน้ำท่วม เช่น สนามบินพาณิชย์หนองงูเห่าซึ่งมีการออกแบบระบบป้องกัน น้ำท่วม แต่จากสภาพทั่วไปของบริเวณใกล้เคียง จะมีน้ำท่วมขังทุกปีในช่วงฤดูฝนจึงเป็นการเพิ่มปริมาณน้ำในบริเวณโดยรอบ

3.4 คุณค่าต่อคุณภาพชีวิต

สภาพเศรษฐกิจและสังคม โดยการสอบถาม สัมภาษณ์ รายได้ ต่อคนต่อเดือนหรือต่อปี สภาพประเพณี วัฒนธรรม โดยเปรียบเทียบระหว่างไม่มี โครงการและมีโครงการ ถ้ามีโครงการแล้วทำให้สภาพความเป็นอยู่เปลี่ยนแปลงไปในทางลบจะต้องมีมาตรการลดผลกระทบหรือมีมาตรการชดเชย
การสาธารณสุข ต้องศึกษาว่ามีสถานภาพด้านการรักษา พยาบาลเพียงพอหรือไม่
อาชีวอนามัย ศึกษาในเรื่องโรคที่เกิดจากการประกอบอาชีพ การเกิดอุบัติเหตุจากการทำงาน อัตราการตายและสาเหตุ
ประวัติศาสตร์ ศึกษาสถานภาพของโบราณสถาน โบราณวัตถุ เช่น เมื่อมีการสร้างเขื่อน ข้อมูล ต่างๆ ด้านประวัติศาสตร์ไม่ได้มีการนำมาพิจารณา ประวัติศาสตร์ที่สำคัญรวมทั้งอุปกรณ์และ เครื่องมือเครื่องใช้ที่มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ได้จมอยู่ ใต้น้ำ การศึกษาด้านประวัติศาสตร์ก็ต้องหยุด ไปโดยสิ้นเชิง
ขนบธรรมเนียมประเพณี การย้ายถิ่นของประชาชนบริเวณอ่างเก็บน้ำทำให้ อาชีพและความเป็นอยู่ของคนกลุ่มนี้เปลี่ยนไป ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมที่เคย ปฏิบัติก็จะถูกละเลยหรือลืมไปในที่สุด
ผลกระทบด้านเศรษฐกิจสังคม
เกิดการสร้างงาน
เกิดการสร้างสาธารณประโยชน์ เช่นระบบคมนาคมขนส่งดีขึ้น
ผลกระทบต่อสิ่งอานวยความสะดวกด้านสิ่งบริการ
ผลกระทบต่อระดับค่าครองชีพ
ผลกระทบต่อรายได้
ผลกระทบต่ออาชีพ

ประโยชน์ของ EIA

ทำให้เจ้าของโครงการพัฒนาโครงการด้วยความรอบคอบมากยิ่งขึ้น
เพื่อบรรเทา ลด และป้องกันผลกระทบที่เสียหาย
ช่วยให้การใช้ทรัพยากรเกิดประโยชน์สุงสุด
เพื่อให้ผู้ประกอบการเตรียมมาตรการลดผลกระทบ ติดตามตรวจสอบและลดผลกระทบ
เพื่อช่วยในการพิจารณาทางเลือกของโครงการให้เหมาะสม
เพื่อสนับสนุนให้มีการพิจารณาประเด็นทางสิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้องกับโครงการ
เพื่อให้เกิดการพัฒนาที่ยั่งยืน
ช่วยในการตัดสินใจ
ทำให้ ประชาชนมีความเข้าใจ ผลดี ผลเสียของโครงการ ลดการโต้แย้ง
ช่วยให้คุณภาพชีวิตของผู้เกี่ยวข้องได้รับการคุ้มครอง ทำให้ประชาชนผู้มีรายได้น้อยที่อาจได้รับผลกระทบจากโครงการได้รับการพิจารณาชดเชย

ข้อจำกัดของ EIA

มีค่าใช้จ่าย ในการทำประเมินผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม
ใช้เวลานาน เช่นโครงการเขื่อนแม่วงก์ นครสวรรค์ ขาดผู้เชี่ยวชาญ ทำบัญชีสัตว์ป่า
การประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อมเป็นการคาดคะเน
การคาดคะเนอาจไม่มีผลสำหรับการดำเนินงานระยะยาวได้ เช่นโครงการพัฒนาแหล่งน้ำให้ผลตอบแทนด้านเศรษฐกิจ ประชาชนมีพื้นที่เกษตรมากขึ้นแต่ในความเป็นจริงอาจไม่ทำการเกษตรกรรมตามที่วิเคราะห์ไว้หรืออาจคาดการณ์ว่าจะเกิดโรคระบาดทางน้ำเพราะแหล่งน้ำเพิ่ม พาหะของโรคพยาธิใบไม้ในเลือด โรคมาเลเรียจะเพิ่มแต่การศึกษา ฐานะทางเศรษฐกิจ สุขอนามัยส่วนบุคคลและการเฝ้าระวังโรค การรณรงค์ให้ความรู้กับประชาชน ทำให้ไม่เกิดการเพิ่มของโรค

ผู้จัดทำรายงานการวิเคราะห์ผลกระทบสิ่งแวดล้อม

1.สถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาหรือสถาบันวิจัยซึ่งมีฐานะเป็นนิติบุคคลตามกฎหมายไทย

2.นิติบุคคลซึ่งจดทะเบียนตามกฎหมายไทย

3.นิติบุคคลซึ่งได้จดทะเบียนตามกฎหมายต่างประเทศ แต่ต้องมีนิติบุคคลตาม 1) หรือ 2) ซึ่งมีใบอนุญาตเป็นผู้มีสิทธิทำรายงาน เข้าร่วมในการทำรายงานด้วย

4.รัฐวิสาหกิจ ซึ่งมีกฎหมายเฉพาะแต่ในกิจการของรัฐวิสาหกิจนั้น

5.สภาการเหมืองแร่ตามกฎหมายว่าด้วยสภาการเหมืองแร่เฉพาะแต่ในกิจการของสมาชิก

นิติบุคคลที่ได้รับอนุญาตให้ทำรายงานผลกระทบสิ่งแวดล้อมต้องมี บุคคลตามที่กำหนดตลอดเวลาที่ได้รับใบอนุญาต ดังนี้

1.ผู้ชำนาญการ สำเร็จการศึกษาอย่างต่ำระดับอุดมศึกษาหรือเทียบเท่าอย่างน้อย 1 คนในสาขาใดสาขาหนึ่ง ดังนี้

วิทยาศาสตร์สาขาสิ่งแวดล้อม นิเวศวิทยา หรือสุขาภิบาล

วิศวกรรมศาสตร์สาขาสิ่งแวดล้อมหรือสุขาภิบาล

เศรษฐศาสตร์สิ่งแวดล้อม